W ciągu ostatnich lat liczba zachorowań na nowotwory sutka w naszym kraju znacząco wzrosła, osiągając tym samym poziom krajów wysoko uprzemysłowionych Zachodniej Europy. Nowotwory te stały się najczęstszymi nowotworami złośliwymi u kobiet w Polsce (18,6% wszystkich nowotworów złośliwych). Daje to co roku ok. 10 tys. nowych zachorowań i prawie 4-5 tys. zgonów. Wyleczonych zostaje ok. 30-40% kobiet, co stawia nas daleko za krajami wysoko rozwiniętymi.
Powodem tak złej wyleczalności nowotworów złośliwych piersi w Polsce jest ich późne wykrywanie. W Warszawie, gdzie dostęp do lekarza i świadomość społeczeństwa są i tak najwyższe, w roku 1996 ok. 80% kobiet zgłosiło się do lekarza z zaawansowanymi nowotworami, a tylko 20% z wczesną postacią. Na przykład w Szwecji proporcje te są dokładnie odwrotne: 80% pacjentek w momencie zgłoszenia się ma raka w 0 i 1 stopniu, z tego 20% ma raka przedinwazyjnego. Tak dobra i wczesna wykrywalność jest zasługą łatwego dostępu do badań kontrolnych, takich jak mammografia i USG piersi.
Do czynników podwyższających ryzyko wystąpienia raka sutka zaliczamy: wiek (szczególnie po 50-tym roku życia), nieródki lub pierwszy poród po 35-tym roku życia, rak piersi w rodzinie (szczególnie, jeśli był obustronny – także ze strony męskiej), wyleczony rak piersi u samej pacjentki (5% pacjentek wyleczonych choruje na raka drugiej piersi), nowotwory jajnika, macicy, prostaty lub jelita grubego w rodzinie, pierwsza miesiączka przed 14-tym rokiem życia i menopauza po 45-tym roku życia, alkoholizm, cukrzyca, otyłość, zaburzenia immunologiczne, narażenie na promieniowanie jonizujące, stresujący tryb życia, dieta bogata w tłuszcze, nieprawidłowe nawyki jedzeniowe.
Do czynników zmniejszających ryzyko wystąpienia raka sutka zaliczamy: karmienie piersią trwające co najmniej 4 miesiące po każdym z porodów, prawidłowe nawyki jedzeniowe, ćwiczenia fizyczne, utrzymywanie prawidłowej masy ciała. Warto też wiedzieć, że 70% kobiet, które zachorowały na raka piersi, nie było obciążone żadnym z czynników ryzyka.
Badanie piersi
Pierś jest narządem niezwykle łatwo dostępnym badaniu, lecz także narządem niezwykle niechętnie i rzadko badanym przez lekarzy. Również pacjentki niechętne są badaniu piersi. Interniści czy chirurdzy, którzy badają piersi w ramach rutynowego badania, należą do rzadkości, najczęściej czynią to na wyraźną prośbę pacjentki. Pacjentka zaś zwraca się do lekarza wtedy, kiedy jest już bardzo poważnie zaniepokojona, czyli najczęściej za późno. W czasie badania powinniśmy ocenić:
Symetrię piersi: Niepokoić powinna jedynie asymetria, która pojawiła się ostatnio. Piersi niesymetryczne od urodzenia są oczywiście stosunkowo dość częstym zjawiskiem.
Brodawki sutkowe: Sprawdzamy, czy brodawki są symetryczne. Pojawiające się w ostatnim czasie zaciągniecie brodawki może świadczyć o rozwoju procesu nowotworowego (może, ale nie musi, bowiem jedynie 2-6% raków manifestuje się takim objawem). Zawsze przy wystąpieniu zaciągniętej brodawki zobowiązani jesteśmy jednak do wykonania badania mammograficznego – tzw. skórka pomarańczy może być również objawem nowotworu. Po oglądaniu przechodzimy do badania za pomocą dotyku w dwóch pozycjach: na stojąco lub w pozycji siedzącej z rękami na biodrach i w pozycji leżącej z rękami pod głową, a przy sutku dużych rozmiarów nawet na leżąco z poduszką między łopatkami.
Objawy, których nie wolno ignorować:
- Opory patologiczne – objawem, który najczęściej budzi niepokój lekarza, a także który najczęściej jest przyczyną obaw pacjentek, a co za tym idzie również zgłoszenia się do lekarza, jest opór, czyli guz. Przyczyny pojawienia się guza mogą być różne i nie muszą oznaczać nowotworu, nie mogą być jednak ignorowane.
- Powiększenie węzłów chłonnych – węzeł, który jest powiększony, twardy od 5-6 tygodni lub powiększony powyżej 2 cm wymaga wykonania biopsji, nawet jeśli obrazy mammograficzne i badania USG nie wzbudzają podejrzeń.
- Wydzielina z brodawki – każda wydzielina z piersi (krwista, surowicza, zielonkawa, mleczna) poza okresem karmienia powinna być przedmiotem wnikliwej diagnostyki. Jest to przyczyna ok. 45-85 % wszystkich zgłoszeń do poradni.
Mammografia i USG piersi
Poniżej zamieszczamy zalecany przez WHO (World Health Organisation) i Centrum Onkologii schemat wykonywania badań obrazowych piersi. Na podkreślenie zasługuje fakt, że oba badania (mammografia i badanie ultrasonograficzne) uzupełniają się wzajemnie i nie należy wykonywać ich zamiennie. Wynika to (w wielkim uproszczeniu) z faktu, że badanie mammograficzne lepiej obrazuje piersi tłuszczowe, zaś USG piersi gruczołowe, a przecież każda pierś składa się i z tkanki gruczołowej, i z tłuszczowej. Także w przypadku patologii piersi obie metody wnoszą do naszej wiedzy o podejrzanej zmianie nowe informacje.
Jedna z cech badania mammograficznego sprawia, że w badaniach skryningowych jest ona przedkładana nad USG, gdyż wraz z opisem badania wydawane są klisze. Daje to dodatkowe możliwości oceny lekarzom; możemy porównać aktualne zdjęcie ze zdjęciami sprzed roku, dwóch lub więcej. Okazuje się wtedy, że możemy prześledzić rozwój zmiany i uzyskać o niej dodatkowe informacje – czasem „nabrać podejrzeń” co do onkologicznego zagrożenia, a czasem uspokoić pacjentkę. Takiej możliwości nie mamy w przypadku badań ultrasonograficznych, gdzie do wyniku mamy załączone jedno lub dwa zdjęcia i nie dysponujemy obrazem całych piersi.
Drogie Panie, pamiętajmy zatem, że cztery klisze zdjęć mammograficznych są udzielną częścią wyniku mammograficznego i powinny Panie żądać wydawania klisz wraz z opisem. Pamiętajmy także, aby kompletny wynik (czyli opis plus cztery klisze) nosić do Poradni Chorób Piersi na kolejne kontrole.
Zalecany kalendarz badań profilaktycznych piersi
Pierwsza mammografia u pacjentek bez wywiadu onkologicznego w rodzinie i bez czynników ryzyka powinna być wykonana w 40-tym roku życia. Jeśli ktoś w rodzinie chorował na nowotwór piersi, jelita grubego lub prostaty, proponujemy wykonanie mammografii w 35-tym roku życia.
Wszystkie pacjentki pomiędzy 35-tym a 50-tym rokiem życia powinny zgłaszać się do Poradni Chorób Piersi co 2 lata, a mammografia powinna być wykonywana nie rzadziej niż co 2 wizyty, czyli maksymalnie co 4 lata. Oczywiście, w przypadku pacjentek ze stwierdzonymi czynnikami ryzyka zachorowania na nowotwór piersi lekarz podejmie decyzję o uzupełnieniu kalendarza o dodatkowe badania, np. USG. Po 50-tym roku życia mammografia powinna być wykonywane co roku i ewentualnie uzupełniana o badanie USG.
Badania według powyższego kalendarza realizowane są bezpłatnie w Centrum Zdrowia na ul. Czajewicza w Piasecznie. Zgłoszenie na przesiewową mammografię (pacjentki pomiędzy 50-tym a 69-tym rokiem życia) nie wymaga skierowania, zaś poza podanymi granicami wiekowymi prosimy o zgłoszenie ze skierowaniem od lekarza rodzinnego lub innego lekarza posiadającego umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Również bezpłatnie obsługujemy klientów firm Inter Partner, PZU , FCM ZDROWIE-FALCK, Compensa, Salus, Saltus , Allianz.
Dr Adam Muszyński
spec. ginekolog-położnik
Centrum Zdrowia, ul. Czajewicza 5/7 w Piasecznie