Jaskra jest dość częstą (chorują na nią dwie osoby na sto) chorobą nerwu wzrokowego, występującą wśród osób powyżej 40-tego roku życia. W 95% przypadków choroba przebiega skrycie – bez bólu i bez zauważalnego przez chorego pogorszenia widzenia. Mimo to stale, podstępnie i nieodwracalnie niszczy nerw wzrokowy, który warunkuje widzenie. Uszkodzenie wzroku chory zauważa dopiero wtedy, kiedy nerw wzrokowy jest już praktycznie zniszczony. Mówiąc wprost: chory bezboleśnie i – początkowo niezauważalnie – ślepnie.

W chorobie tej ciśnienie panujące w oku uszkadza nerw wzrokowy. Uszkodzenie najczęściej występuje, gdy ciśnienie jest bardzo wysokie, ale do uszkodzenia może dochodzić także wtedy, gdy ciśnienie wewnątrz gałki ocznej jest tylko nieznacznie podwyższone, a nawet „normalne”. Ma to miejsce w przypadkach, gdy nerw wzrokowy jest z innych przyczyn bardziej podatny na uszkodzenie.

Ryzyko wystąpienia jaskry jest podwyższone u osób, u których:

• występuje ona w najbliższej rodzinie,
• występuje choroba układu krążenia, m.in. nadciśnienie lub zbyt niskie ciśnienie tętnicze (ma wtedy miejsce osłabienie nerwu wzrokowego wskutek niedokrwienia),
• inna choroba uszkadzająca naczynia krwionośne, np. cukrzyca,
• występuje krótkowzroczność, szczególnie wysokiego stopnia,
• nieprawidłowa jest regulacja przepływu krwi, która już w młodym wieku bywa przyczyną występowania migreny lub objawu zimnych dłoni i stóp,
• osoby w zaawansowanym wieku.

Chory nie ma możliwości dostrzeżenia w życiu codziennym małych, początkowych ubytków w polu widzenia spowodowanych jaskrą. Dostrzega je za późno, kiedy uszkodzenie dochodzi do centrum pola widzenia, i często gdy i drugie oko wykazuje także znaczne ubytki w polu widzenia.

Okulista rozpoznaje jaskrę lub też stwierdza podejrzenie jej istnienia podczas badania dna oka. W oku chorym na jaskrę wskutek zaniku włókien nerwowych centralne zagłębienie tarczy nerwu wzrokowego poszerza się. W końcowym stadium choroby obwodowy pierścień włókien nerwowych zanika całkowicie, a tarcza w całości staje się blada i zagłębiona. Oko nie odróżnia światła i ciemności, co określa się jako brak poczucia światła. Jest to bezwzględna i nieodwracalna ślepota oka.

W jaskrze najczęściej stwierdza się podwyższone ciśnienie w gałce ocznej. Cecha ta nie jest jednak stała. W oczach, w których nerw wzrokowy jest bardziej podatny na uszkodzenie, jaskra może rozwijać się przy ciśnieniu wewnątrzgałkowym uznanym za „normalne” dla oczu zdrowych (12-21 mmHg). W niektórych oczach stwierdza się ciśnienie, które przekracza 21 mmHg, a nie obserwuje się równocześnie ani uszkodzenia tarczy nerwu wzrokowego, ani jaskrowych ubytków w polu widzenia. Stan taki określa się jako nadciśnienie oczne i nie jest to jaskra, ale czynnik ryzyka tej choroby. Nadciśnienie oczne nie powinno być więc leczone „zapobiegawczo”, jeśli nie ma innych objawów jaskry. Należy też zwrócić uwagę, że ciśnienie wewnątrzgałkowe nie jest zależne od poziomu ciśnienia krwi.

Termin „jaskra” obejmuje wiele jednostek chorobowych, które mają różne przyczyny i objawy, ale wspólną ich cechą jest postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego, prowadzące do ślepoty. Wszystkie jaskry można ująć w trzy następujące grupy: jaskra otwartego kąta, jaskra zamkniętego kąta oraz jaskra wrodzona (dziecięca). W każdej z tych grup może występować jaskra pierwotna i jaskra wtórna.

Jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK) stanowi ponad 90% przypadków wszystkich postaci jaskry. Rozwija się skrycie, bez bólu i zauważalnych dla pacjenta zaburzeń widzenia, aż do okresu poprzedzającego całkowitą utratę wzroku. Jest nieuleczalna, zaś jej leczenie trwa całe życie i polega na hamowaniu postępu choroby w celu zachowania funkcji widzenia.

Jaskra zamkniętego kąta występuje w oczach o specyficznej budowie anatomicznej. Tę formę jaskry spotyka się dość rzadko – u około 5 na 100 wszystkich chorych na jaskrę. Do zamknięcia kąta dochodzi zwykle: u osób po 50-tym roku życia, u kobiet, w wyniku stresu, wskutek przyjmowania leków powodujących poszerzenie źrenicy. W przeciągu krótkiego czasu ciśnienie w oku wzrasta kilkakrotnie (50-60 mmHg) – jest to ostry atak jaskry i ma on bardzo charakterystyczne objawy:

• bardzo silny, rozsadzający ból oka i głowy,
• przekrwienie oka,
• poszerzenie źrenicy, która nie zwęża się pod wpływem światła,
• słabe, zamglone widzenie,
• występowanie kół tęczowych wokół źródeł światła,
• niekiedy nudności i wymioty.

Leczenie ostrego ataku jaskry powinno być natychmiastowe, początkowo za pomocą leków mających obniżyć ciśnienie wewnątrzgałkowe, następnie poprzez leczenie przyczynowe, czyli wykonanie w tęczówce otworka (laserowo lub chirurgicznie).

Na pełne badanie pozwalające okuliście rozpoznać lub wykluczyć jaskrę składają się:

• badanie dna oka,
• pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego,
• badanie pola widzenia,
• badanie kąta przesączania (pozwala określić typ jaskry – z otwartym lub zamkniętym kątem, pierwotna lub wtórna),
• inne metody służące do dokładnej i obiektywnej dokumentacji stanu anatomicznego dna oka (badanie GDx, HRT).

Celem leczenia jaskry jest utrzymanie funkcji widzenia – na możliwie najlepszym poziomie – do końca życia. Lecząc jaskrę, mamy możliwość wpływania na ciśnienie panujące wewnątrz oka. Stosuje się trzy grupy środków obniżających ciśnienie: leczenie zachowawcze (krople, czasami tabletki), zabiegi laserowe i zabiegi chirurgiczne. Często łączy się je ze sobą. Istotne jest, aby metoda leczenia była dobrana do stanu oka i potrzeb chorego, aby zapewnić bezpieczny dla oka poziom ciśnienia, przy którym nie zachodzi proces pogarszania widzenia.

Ponieważ jaskra polega na postępującym i nieodwracalnym zaniku nerwu wzrokowego, a żadne leczenie nie jest w stanie przywrócić utraconego widzenia, niezwykle ważna jest profilaktyka, wczesne rozpoznanie i leczenie choroby – aby zatrzymać widzenie na istniejącym poziomie. Możliwości szerokiej diagnostyki jaskry dają liczne programy promocji zdrowia, np. ogólnopolska akcja „Polsko, nie ślepnij!”, czy programy promocji zdrowia finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Dzięki nim wszyscy powyżej 35-tego roku życia mogą sprawdzić, czy nie są zagrożeni jaskrą.

Jednym z miejsc, w którym można wykonać takie badania, jest Centrum Zdrowia w Piasecznie przy ul. Czajewicza 5/7. Więcej informacji pod telefonami (022) 73500367 oraz 604121560 i 604131560, a także na miejscu w przychodni.

Kinga Brożek–Szymańska
Specjalista chorób oczu